Kasnoantički nalazi sa Čečana i Gornjih Streoca (Kosovo)

Abstract

Materijalna kultura kasnoantičkog perioda Kosova slabo je poznata. Tako je u katalogu izložbe "Arheološko blago Kosova i Metohije" period od tetrarhije do vremena Iraklija prikazan malim brojem nalaza. Posebnu prazninu u katalogu predstavlja razdoblje 6. veka, kome je posvećeno svega nekoliko opštih redova. Ovaj rad nema za cilj da dopuni ove nedostatke već da, na primeru dva lokaliteta sa ovog područja, ukaže na značaj materijalne kulture ovog perioda na prostoru Kosova, smeštenog u srcu nekadašnje provincije Dardanije. Treba naglasiti da bogata prošlost Dardanije nije bila predmet širih proučavanja. Izostalo je sistematsko rekognosciranje teritorije i proučavanje brojnih spomenika, posebno gradina, koje su, najčešće samo popisane, bez osnovnih podataka o vremenu nastanka i trajanja, veličini i izgledu. Jedan deo ovih utvrđenja delimično je istražen, tokom sedamdesetih godina 20. veka, u okviru projekata "Kosovo u ranom srednjem veku", kojim je rukovodio istoričar Relja Novaković. Tokom ovih istraživanja prikupljena je arheološka građa iz praistorije, antike i srednjeg veka koja potiče sa dve gradine kod mesta Čečan i Gornji Streoc, nedaleko od Vučitrna. Praistorijski i srednjovekovni nalazi su publikovani, dok je najbogatiji fond predmeta iz kasne antike ostao naučnoj javnosti nepoznat. Lokalitet Čečan nalazi se oko 8 km jugozapadno od Vučitrna, na brdu Gradina (Kaljaja) kod sela Dubovac, koje predstavlja ogranak planine Čičavice. Vrh brda, čija najviša tačka iznosi 473 m predstavlja plato, koji je sa svih strana, izuzimajući severnu, okružen strmim padinama. Povoljan strateški položaj zapažen je još tokom starijeg gvozdenog doba kada je podignuto utvrđenje koje će trajati, sudeći prema nalazima, i tokom mlađeg gvozdenog doba. Novo fortificiranje prostora započinje tokom rimskog perioda kada je, prema V. Jovanovića, podignuto utvrđenje - refugijum, koji će svoj puni značaj dobiti u 4. a posebno u 6. veku. Nakon dužeg prekida prostor se ponovo utvrđuje u 10. stole- ću, a R. Novaković, koji je proučavao ovu oblast, pretpostavlja da je Gradina na Čečanu živela i u 14. veku. Lokalitet Gradina pripada nizu utvrda koje se prostiru od Čečana preko Kosmača i Gradine kod Vrbovca do Korovljeve. Dalje na jug, na padinama same Čičevice, zabeleženo je postojanje tri gradine na Crnom Vrhu, Žilivodama i Gornjim Streocima. Arheološki najpoznatija gradina smeštena je na jugoistočnim padinama planine Čičevica, oko 7 km severozapadno od Obilića i pripada ataru sela Gornji Streoc. Prilikom obilaska terena zabeleženi su ostaci bedema, koji obuhvataju površinu od oko 250 x 150 koraka. R. Novaković je na ovom lokalitetu zabeležio postojanje masivnih paralelnih zidova koji su na pojedinim trasama podignuti na rastojanju od samo nekoliko desetina centimetara, dok su na drugim postavljeni jedan uz drugi. Po svemu sudeći radi se o bedemima iz različitih faza života utvrđenja. Blizina između bedema i preklapanje trase na pojedinim deonicama ukazuje na obnovu trase, a ne na postojanje, kako je sam autor mislio protehizme - dvojnog bedema. Utvrđenju se pristupalo preko grebena. Prikupljeni nalazi iz dva utvrđenja, kod Čečana i Gornjih Streoca, govore o značaju ovih fortifikacija u razdoblju kasne antike, a posebno u 6. veku. Dardanija je, sudeći prema postojanju velikog broja fortifikacija, bila znatno naseljena u razdoblju kasne antike o čemu svedoče utvrde podignute širom teritorije, često i na teško pristupačnim terenima i planinskim vencima. Sa druge strane, provincije je bila slabo urbanizovana. Razloge slabe urbanizacije treba potražiti u otporu prema helenizaciji i kasnom i slabom procesu romanizacije provincije. Unutrašnja organizacija provincije bila je određena privrednim tokovima koji su počivali, u prvim vekovima naše ere na rudarstvu i poljoprivredi koja je bila okrenuta lokalnom tržištu i snabdevanju trupa stacioniranih na dunavskom limesu. Znatna količina gvozdenog alata i drugih predmeta nađenih na gradinama u Čečenu i Velikom Sterocu govori u prilog razvijene zanatske proizvodnje i obrade gvožđa. Veliki broj nađenih ključeva različitih vrsta ukazuje, verujemo, na postojanje bravarske radionice na lokalitetu Gornji Streoc. O postojanju zanatske obrade kosti i stakla svedoče i drugi nalazi sa lokaliteta Gornji Streoc. Pomenimo poludovršeni koštani zatvarača torbe, bez uglačanih ivica i površine, kao i nalaze sirovine stakla. Poljoprivredna delatnost je potvrđena velikim brojem nalaza alata za obradu zemlje, za žetvu i za voćarstvo. Ovo je svakako u skladu sa ekonomikom prostora okrenutog ka eksploatacije plodnih ravnica i udolina. O ovom procesu jasno svedoče i nazivi utvrda u Dardaniji navedeni kod Prokopija koja nose imena starih rimskih zemljoposednika. Mnoge nepoznanice vezane za prošlost provincije Dardanije, posebno u prelomnom razdoblju 6. veka, mogu biti razrešene budućim sistematskim rekognosciranjem i arheološkim istraživanjima brojnih utvrđenja rasutih na širokom prostoru Kosova i Metohije i susednih oblasti. Samo sistematska izučavanja istorijskih izvora, epigrafskih spomenika i arheološke građe doprineće potpunijem proučavanju provincije Dardanije, središne oblasti Ilirika.

In this article, we presented the archaeological finds from Čečan and Gornji Streoc - hill-forts on Mount Čičevica in the immediate vicinity of Vučitrn (Kosovo). We studied the archaeological material from the Roman, Late Roman and, in particular from the Early Byzantine period. A large number of archaeological objects and especially iron tools found on the Čečan and Gornji Streoc fortresses indicate a well-developed level of production in the crafts and iron manufacturer. We emphasize the importance of these fortresses in Late Roman times and we highlight the fortification of the interior regions of Illyricum. This suggests that Dardania had a considerable population in the Late Roman period as is confirmed by the many fortresses constructed throughout the entire region, often on almost inaccessible terrain.