Rimski koštani pribor za predenje vune - da li je bio funkcionalan?

Abstract

Rimske koštane alatke za predenje vune dugo su predstavljale zapostavljeni deo materijalne kulture antičkog perioda, što je u vezi sa generalnim nedostatkom interesovanja za sve teme koje se ne tiču dominantnih narativa arheologije klasičnog perioda, tj. takozvanog muškog domena. Posledica takve situacije je da su ručne preslice neretko tumačene na pogrešne načine, kao kozmetički štapići za nanošenje mirišljavih masti ili igle za visoku punđu, što je doprinosilo produbljivanju i jačanju stereotipa o ženama u antici. Nažalost, takva praksa je i dalje sporadično prisutna u domaćoj stručnoj literaturi. Zahvaljujući brojnim vizuelnim svedočanstvima na nadgrobnim spomenicima kao i sve većem broju nalaza preslica i vretena u jasno definisanim kontekstima, otklonjena je svaka sumnja o tome da se radi o alatkama za predenje. Međutim, gotovo isključivo javljanje ovih predmeta u celinama sepulkralnog karaktera, te njihova minuciozna izrada i fragilnost, naveli su određen broj autora na zaključak da se radi o predmetima simboličke vrednosti i ritualnog karaktera, koji nisu mogli biti korišćeni u svakodnevnim aktivnostima. Takve tvrdnje dodatno su potkrepljene postojanjem izuzetno luksuznih pribora za predenje, izrađenih od ćilibara, gagata, slonovače, stakla i plemenitih metala, koji pokazuju identičnu distribuciju u arheološkom registru. S druge strane, primerci od kosti nedvosmisleno poseduju elemente koji se ne mogu objasniti drugačije nego sa funkcionalnog stanovišta. U pitanju su centralni diskovi, tordirana tela i prstenovi za sigurnije držanje kod preslica, kao i vrhovi u vidu strelice kod vretena. U ovom radu je izvršen pokušaj sistematizacije svih saznanja o koštanom priboru za predenje vune, te su u obzir uzeta svedočanstva vizuelne kulture o procesu predenja u antici, uslovi nalaza, morfološke karakteristike artefakata, kao i eventualni tragovi upotrebe na samim alatkama. Poseban osvrt načinjen je na korpus nalaza iz antičkog Viminacijuma, budući da je ovaj lokalitet iznedrio jednu od najvećih kolekcija pribora za predenje na teritoriji celog Carstva (50 preslica i 9 vretena od kosti). S obzirom na trenutni stepen istraženosti, može se zaključiti da ne postoje ubedljivi dokazi o korišćenju koštanih alatki za predenje u svakodnevnom procesu obrade vune u Viminacijumu. Verovatnije je da su bile sredstvo za slanje simboličke poruke o ženi kao čuvarki domaćinstva, koja je svojim vrlinama garantovala opstanak porodice, osnovne jedinice u strukturi rimskog društva. Budući da je iz istorijskih izvora poznato da su preslica i vreteno bili neizostavni deo svadbene procesije, može se pretpostaviti da su luksuzni, minijaturni primerci pribora za predenje pribavljani upravo za ovu priliku, te da su ostajali u posedu žene do kraja njenog života i bivali položeni u grob nakon smrti.

Bone spinning implements have traditionally been a neglected part of Roman material culture, due to a general lack of interest for topics outside of the so-called "male domain". The consequence of such a situation is that hand distaffs often remained unidentified, in manners that contributed to the persistence of stereotypes about women in the Roman world. The predominant occurrence of these artefacts in sepulchral contexts, as well as their supposed fragility and miniature dimensions, led some scholars to the conclusion that they had a symbolic and ritual role. On the other hand, most of bone spinning implements possess some undoubtedly functional elements. This article presents an attempt to systematize all available data on bone spinning equipment, with particular focus on the collection of distaffs and spindles from ancient Viminacium. At the current stage of research, it can be concluded that there is no compelling evidence for the use of bone spinning tools in everyday wool working in Viminacium.