Monumentalni spomenik iz Singidunuma sa predstavama žrtvene procesije - Pompa et immolatio

Abstract

Tokom građevinskih radova u samom centru Beograda, antičkog Singidunuma, godine 1932. pronađen je monumentalni rimski spomenik. Na tri strane spomenika prikazane su ikonografske predstave rimske svečane žrtvene procesije, dok je četvrta strana, na kojoj su se nalazili natpisno polje i natpis, na žalost, oštećena do neprepoznatljivosti. Na zadnjoj, široj strani spomenika, nasuprot onoj na kojoj se nalazio natpis, predstavljene su dve muške figure, u stojećem položaju, sa različitim ritualnim predmetima u rukama i s koničnim kapama, tesno priljubljenim uz glavu, koje imaju vrpce za vezivanje ispod brade. U pitanju su sveštenici nižeg reda koji su pomagali glavnom svešteniku prilikom prinošenja žrtve - tzv. tutulati (tutulati), od kojih jedan u desnoj ruci drži krčag za vino, dok mu se u levoj ruci nalazi posuda za libaciju ili nošenje žrtvenih ponuda - patera (patera). Na njegovom levom ramenu nalazi se predmet sa resama, sličan peškiru - tzv. mantele (mantele), odnosno peškir za brisanje ruku što ga je sveštenik nižeg ranga dodavao glavnom svešteniku tokom prinošenja žrtve. Drugi sveštenik nižeg reda drži obema rukama otvorenu kutiju za tamjan - tzv. aceru (acerra), ornamentisanu figuralnom predstavom, verovatno vučice koja doji Romula i Rema. Na levoj bočnoj strani spomenika (u odnosu na zadnju stranu sa predstavom dvojice sveštenika) nalazi se scena čoveka koji vodi bika. U pitanju je sluga odnosno viktimarijus (victimarius), čiji je posao bio da vodi žrtvenu životinju i brine o njenom ponašanju, da je ubije tokom samog rituala žrtvovanja i da potom iseče njeno telo na komade. Viktimarijus vodi bika levom rukom, dok u desnoj ruci drži sekiru kojom će ga ubiti prilikom žrtvovanja. Na desnoj bočnoj strani spomenika prikazan je viktimarijus sa žrtvenim nožem, odnosno kultrarijus (cultrarius), koji nož drži u desnoj ruci, dok levom rukom vodi ovna. Na leđima obe žrtvene životinje prikazana je ritualna traka dorsuale (dorsuale), koja je označavala posvećenje životinje u ritualne svrhe. Analiza i interpretacija monumentalnog spomenika iz Singidunuma pokazale su da je u pitanju arheološki spomenik jedinstvene ikonografije sa prostora rimske provincije Gornje Mezije, s obzirom na to da su predstavljene scene svečane žrtvene procesije. Izuzetan značaj oltara ogleda se u tome što su dvojica sveštenika nižeg reda, pomagača glavnom svešteniku, prikazana na jednoj od širih strana spomenika. To samo dodatno osnažuje hipotezu da je u pitanju bila važna ritualna svečanost koja je, verovatno, priređena u čast vrhovnog rimskog boga Jupitera, genija imperatora ili predaka rimskog cara. Najbližu geografsku analogiju predstavlja scena žrtvene procesije sa žrtvenika iz Aserije, dok se druge analogije mogu pronaći na reljefu dve žrtve iz Luvra i bareljefu iz Sabrate u Libiji. Može se pretpostaviti da je spomenik iz Singidunuma sa predstavama svečane žrtvene procesije bio votivni oltar koji se nalazio u prostoru hrama posvećenog bogu Jupiteru ili, manje verovatno, nekom od drugih značajnih rimskih bogova, blizu pretpostavljenog rimskog foruma u Singidunumu, gde je i pronađen. Monumentalni spomenik iz Singidunuma datuje se u vreme od druge polovine 2. veka do početka 3. veka.

A monumental altar was found in the very centre of Belgrade, ancient Singidunum, in 1932, with iconographic scenes of the sacrificial procession for a ritual animal sacrifice - immolatio. The scenes depict the procession of sacrificial animals to the altar known as pompa, by the victimarii, but also represent priests of a lower rank (flamines minores), with ritual utensils like a wine-pitcher, patera and acerra, used for the ritus of purification which precedes the sacrifice and for ritual acts during the sacrifice. The altar from Singidunum represents a unique monument with the described iconography in the territory of Moesia Superior and it has only been published in catalogue form to date, never fully analysed or interpreted. Through the analysis of its iconography, typology, function, geographically closest analogies and possible context of its finding, new conclusions regarding the praxis of public ritual sacrifice are brought to light related to the period from the second half of the 2nd century to the first decades of the 3rd century in Singidunum, one of the main centres of Moesia Superior.