Ranosrednjovekovna sahrana žene i lisice na nekropoli Slog u Ravni (Timacum Minus) u istočnoj Srbiji

Abstract

Na istočnim padinama brda Slog u Ravni, oko 400 m zapadno od rimskog utvrđenja Timacum Minus, u periodu između 1994. i 1996. i između 2013. i 2015. godine, na višeslojnoj nekropoli sprovedena su arheološka istraživanja. Dva glavna horizonta korišćenja nekropole hronološki su opredeljena u kasnorimski i ranosrednjovekovni period. Kasnorimska nekropola sa tri faze datovana je u period od sredine 4. do sredine 5. veka, dok je za ranosrednjovekovnu nekropolu, na osnovu novih arheoloških iskopavanja, utvrđeno da je imala dve faze: raniju - datovanu u period 8-9. veka, i kasniju - od kraja 9. do početka 11. veka. Tokom iskopavanja 2014. godine, u starijem ranosrednjovekovnom horizontu nekropole otkriven je jedan zanimljiv grob (G 159), koji predstavlja jedinstven nalaz na čitavoj nekropoli. Žena u ovom grobu (G 159) bila je sahranjena u jednostavnoj ovalnoj raki, na leđima i s rukama ispruženim pored tela. Grob je bio orijentisan u pravcu zapad-istok, sa devijacijom manjom od 5º ka jugu. Ceo skelet žene bio je slabo očuvan - neke kosti su bile dislocirane, a neke su nedostajale. Posebno zanimljiv nalaz jeste skelet životinje koji je pronađen zapadno od ženine glave, u savijenom položaju, tako što je glava životinje bila naslonjena na levu stranu glave žene. Žena je bila sahranjena sa brojnim grobnim prilozima, na osnovu kojih je TA sahrana opredeljena u period 8-9. veka. Antropološka analiza je pokazala da je žena u trenutku smrti imala između 40 i 45 godina. Uočene patološke promene na njenim kostima svedoče da je patila od osteoartritisa. Te osteoartričine lezije, zajedno sa naglašenim pripojima mišića, upućuju na to da se tokom života bavila teškim fizičkim aktivnostima. Ante-mortem gubitak svih zuba iz njene donje vilice predstavlja veoma zanimljivu i još uvek nerazjašnjenu pojavu. S jedne strane, moguće je da je to stanje posledica nekog dentalnog oboljenja, dok je, s druge, možda i rezultat mutilacije - namernog sakaćenja pokojnice. Međutim, ovo tumačenje treba uzeti sa dozom rezerve budući da adekvatne analogije takve prakse još nisu pronađene. Arheozoološka analiza je pokazala da skelet životinje sahranjene u grobu sa ženom pripada odrasloj lisici, staroj između dve i četiri godine. Budući da se izračunata visina grebena ove jedinke od 41,3 cm nalazi u gornjem opsegu visina grebena lisica, može se pretpostaviti da skelet pripada mužjaku lisice, a nepostojanje tragova glodanja i raspadanja na skeletnim ostacima ukazuje na to da je životinja pohranjena brzo posle smrti. Ako se ima u vidu položaj lisice i njeno mesto u grobu u odnosu na sahranjenu ženu, može se zaključiti da se radi o istovremenom događaju, to jest sahrani. Na osnovu svih podataka kao i detaljne arheološke, antropološke i arheozoološke analize groba 159 (G 159) na nekropoli Slog u Ravni, može se zaključiti sledeće: da je ova sredovečna žena bila istaknutog društvenog statusa u ranosrednjovekovnom naselju u Ravni, da je imala antemortem gubitak svih zuba iz donje vilice (mutilacija ?), da je bila sahranjena sa odraslim mužjakom lisice, s kojim je verovatno imala neku posebnu vrstu veze, i da se ova pogrebna praksa možda može povezati sa šamanizmom. Jedina analogija za takvu pogrebnu praksu kod nas do sada je zabeležena na avarskoj nekropoli Pionirska ulica - Bečej (grob 16) u Vojvodini i datuje se u ranoavarski period. Sahrana u grobu 159 sa nekropole Slog mlađa je jedno stoleće i ukazuje na moguće uticaje stepsko-nomadskih zajednica, pre svega Bugara.

On the Eastern slope of Slog Hill in Ravna, some 400 m to the West of the Roman fortification of Timacum Minus, a multilayered necropolis was investigated from 1994 to 1996 and from 2013 to 2015. There are two main horizons of the necropolis - Late Roman and Early Medieval. The late Roman necropolis has three phases dated from the middle of the 4th to the middle of the 5th century. The early medieval necropolis, according to the new excavations, has two phases, the earlier dated to the 8th - 9th centuries and the later from the end of the 9th to the beginning of the 11th century. An interesting grave (G 159), belonging to the earlier medieval phase of necropolis, was discovered in 2014. It is a unique burial of a woman and a fox, which has its only analogy in a disturbed woman and fox grave (grave 16) at the early Avar necropolis in Bečej. The burial with a fox could be interpreted in two ways - that the animal has a cult - ritual - magic meaning or that the fox was a pet of the deceased.