Skelet kamile iz amfiteatra u Viminacijumu

Abstract

Ostaci kamila predstavljaju retke nalaze na rimskim lokalitetima širom Evrope. U Srbiji su kosti kamila pronađene u Sirmijumu (Lauwerier 1978), Viminacijumu, Gomolavi, Vranju kod Hrtkovaca (Vukovic, Blažić u štampi), kao i na lokalitetima Davidovac-Gradište i Pirot-Sarlah bazilika. Prilikom istraživanja viminacijumskog amfiteatra pronađen je skelet kamile (Slike 2 i 3). Ovaj izuzetan nalaz otkriven je u zapadnom delu arene, u blizini ulaza u amfiteatar (Slike 4 i 5). Nalaz skeleta kamile jedinstven je na čitavoj teritoriji evropskog dela Rimskog carstva, u okviru koga su do sada pronalažene samo pojedinačne kosti ovih životinja. Skelet kamile pripada sloju, koji se datuje u sredinu, odnosno drugu polovinu IV veka. U tom periodu prostor amfiteatra više nije korišćen za održavanje spektakla, a nalaz kamile pronađen je u sloju, koji je prekrio sam objekat. Lobanja i donje vilice, deo kičmenog stuba (vratni i leđni pršljenovi), rebra, kao i delovi grudne kosti pronađeni su u anatomskom položaju, dok su delovi nogu bili fragmentovani i dislocirani (Slika 5). Obrasci lomova dugih kostiju ukazuju da su kosti polomljene ubrzo nakon smrti životinje. Na humerusu i radijusu uočeni su tragovi udaraca tupim predmetom. Ovakvo lomljenje dijafiza karakteristično je za eksploataciju koštane srži. Tragovi kasapljenja uočeni su samo na distalnom delu dijafize metatarzusa i oni ukazuju na dranje kože. Obe lopatice i karlice, lumbalni i repni deo kičmenog stuba, kao i delovi nogu nisu pronađeni, pa se može pretpostaviti da su odneti sa ovog prostora. Tragovi blagog površinskog raspadanja prisutni su na malom broju kostiju, dok je samo jedna kost oglodana, i zato se može zaključiti da je kamila zatrpana ubrzo nakon deponovanja. Na osnovu mešovitih morfometrijskih karakteristika pojedinačnih kostiju skeleta kamile, pretpostavljeno je da je skelet pripadao hibridnoj jedinki, koja je nastala ukrštanjem dve vrste kamila. Poznato je da su hibridi kamila krupniji, snažniji i izdržljiviji od jednogrbih i dvogrbih kamila (Tapper 2011; Potts 2004). Ove životinje se lako prilagođavaju hladnijim klimama i sigurno je da su lakše mogle da podnesu klimatske uslove u Evropi. Trenutno se veoma malo zna o hibridizaciji kamila u antici, a do sada su hibridi identifikovani na nalazištu Mleiha (Ujedinjeni arapski emirati, 1-2. v. n.e), rimskim slojevima u Troji (Uerpmann 1999) i u Viminacijumu (Vukovic, Blažić u štampi). Kamile su u rimskom periodu korišćene pre svega kao tovarne životinje, u okviru civilnih i trgovačkih karavana. Značajna je bila i njihova uloga u vojsci, gde su služile za prenos vojne opreme, namirnica i građevinskog materijala (Davies 1967), kao i za jahanje (Dobrewa 1991; Toynbee 1996, 137-140). Meso i sekundarni proizvodi kamila (mleko, vuna, itd.) takođe su eksploatisani u rimskom periodu. Prisustvo dvogrbih kamila često se dovodi u vezu sa karavanima, koji su dolazili iz Centralne Azije (Bartosiewicz, Dirjec 2001), dok su jednogrbe kamile, osim u civilnoj, bile i u vojnoj upotrebi. Hibridi kamila su najverovatnije zbog svoje snage korišćeni kao tovarne životinje, kako u okviru različitih trgovačkih i civilnih karavana, tako i u vojsci. Poznato je da su mezijske legije bile angažovane u istočnim provincijma carstva, pa postoji mogućnost da je određen broj kamila u Meziju stigao upravo sa ovim vojnicima. Iako je na osnovu istorijskih izvora poznato da su kamile korišćene i u spektaklima (Dio 1914, LX, 7, 3; Suetonius 1914, Nero II, I; Toynbee 1996, 139), kamilu iz amfiteatra u Viminacijumu ne možemo povezati sa dešavanjima u ovom objektu.

Camel remains have occasionally been found in Roman provincial sites throughout the Empire. In Serbia, several camel bones were found on Roman period sites. In the course of the excavations of the Viminacium amphitheatre, a partial camel skeleton was found in the western part of the arena. This find dates back to the middle, or the second half, of the 4th century AD, the period after the amphitheatre lost its function. As no other camel skeleton has been found throughout the European part of the Empire until now, this one represents a unique find in this territory. According to mixed morphometric features of the skeleton, it is suggested that the skeleton belonged to a hybrid individual. Based on taphonomic analysis of the skeleton, assumptions have been made as to how the corpse of this animal was treated after death. In this paper the role and significance of camels in Roman provinces in the territory of Serbia is also discussed.