Ponovno razmatranje igara na ploči - mankala na Balkanu

Abstract

Povodom dve table za mankalu - nalaza iz Donjeg grada Beogradske tvrđave, u tekstu se razmatraju pojedini aspekti ove igre, kao i neki raniji zaključci u cilju boljeg razumevanja okolnosti koje su dovele do distribucije mankale na Balkanu. Porodica igara kojoj pripada mankala, odlikuje se igranjem na ploči sa nizovima jarmica uz primenu složene strategije. U dugom trajanju i razvoju igranje mankale imalo je mnoge aspekte, od proricanja i različitih simboličkih značenja do strategije, i svi su tokom vremena razmatrani, manje ili vise detaljno. Mankala je veoma popularna na širokom arealu (Afrika zapadna i jugoistocna Azija, obe Amerike), a činjenica da je raširena isključivo među tradicionalnim zajednicama upućuje na zaključak da je ova igra veoma stara. Poreklo mankale dovodi se u vezu sa počecima neolita na prostoru Afrike i Plodnog polumeseca. Ukoliko se široka oblast severozapadne Afrike i zapadne Azije uzme kao matična oblast nastanka mankale, značajnu ulogu u njenom širenju odigrali su nesumnjivo nosioci islama, koji su je preneli u južnu i jugoistočnu Aziju. Čini se da distribucija mankale u kasnijem periodu označava granice muslimanske kulture i da se običaj igranja mankale najpre odomaćio na Arabijskom poluostrvu i u Egiptu. Sa početkom trgovine robljem iz oblasti zapadne Afrike velike grupe afričkih robova sa sobom u Novi svet donose i igranje mankale. U analizi porekla mankale vazna tema je, osim vremena i mesta nastanka, njena veza i sličnost sa metodama proricanja - geomantije. Veza igara iz porodice mankale sa ceremonijama i ritualima koji su u vezi sa prizivanjem kiše, slavljenjem žetve, posmrtnim običajima, kao i važnim trenucima u životima devojčica i dečaka u periodu inicijacije, nesumnjivo pokazuju jak simbolički karakter ove igre. Igranje mankale, sa jasno utvrđenim setom pravila moglo bi biti onaj konstruktivni element koji pomaže u koheziji zemljoradničko - stočarske zajednice i simbolično prikazuje njene vrednosti i poglede na svet.

Two mancala (one of the oldest games in the world) boards, which were found in the Lower Town of the Belgrade Fortress in 2006, present so far unique archaeological proof that this game was played in the region of the Balkan peninsula. Considering the fact that the knowledge regarding mancala is still quite modest, in this paper, we have also examined the different aspects of this game: the question of its origin, which is linked to the beginning of the Neolithic Age on the territories of Africa and the Near East; the link with the methods of geomantic divination; the anthropological knowledge regarding playing mancala in traditional communities; the distribution and the directions of its diffusion, as well as the archaeological finds in the area Mediterranean.