Industrija tekstila na lokalitetu Kale u Krševici (jugoistočna Srbija) u IV-III veku pre n.e

Abstract

Na ovom lokalitetu nedaleko od Bujanovca tokom istraživanja 2001-2006. godine otkriveni su značajni ostaci naselja s kraja klasičnog i početka helenističnog perioda. Pored mnogobrojnih nalaza, koji pripadaju IV i prvim decenijama III veka pre n.e, otkriveno je preko hiljadu celih i fragmentovanih tkačkih tegova, pršljenaka i kalemova od kojih je obrađeno 1038 bolje očuvanih i karakterističnih primeraka. Ovom broju treba priključiti i tridesetak komada iz Narodnog muzeja u Vranju koji su prikupljeni i objavljeni posle prvih iskopavanja u Krševici 1966. godine. Osnovne tipološke odlike ovog materijala odnose se na 314 tegova u obliku piramide (tip A - 35%; Cl. 1; T. I-III), tri tega u obliku kupe (T. IV. 35-37), 432 ovalna tega u obliku violine (tip B - 48%; Sl. 2; T. IV. 38-47 V) i 149 diskoidnih tegova (tip C - 17%; Sl. 3; T. VI; VII. 72-76). Pršljenci korišćeni za pređu zastupljeni su sa samo 22 primerka (Sl. 4; T. VII. 77-85) a 118 komada odnosi se na kalemove koji su imali široku primenu, ali se često objavljuju zajedno sa ovom vrstom nalaza (Sl. 5; T. VII. 86). Na izvesnom broju tegova nalaze se oznake ili žigovi urezani ili utisnuti u meku glinu koji su predstavljali "zaštitne znake ", dokaze o vlasništvu, ili su imali dekorativnu ulogu. Prilikom iskopavanja u Krševici tegovi su otkriveni u skoro svim sondama, ali osim manjih koncentracija za sada nisu otkrivene veće grupe koje bi mogle da se odnose na objekte sa radnim prostorom, ili radionicama. Prema stratigrafskim podacima najviše ovih nalaza potiče iz gornjih slojeva. Po svemu sudeći od kraja IV veka pre n.e., pored značajnih građevinskih poduhvata, prosperitet naselja ogledao se i u porastu stanovništva, pa shodno tome u većem intenzitetu tkačke delatnosti. O tome pored velikog broja tegova, dosta govore i paleozoološke analize. Pokazalo se da posle govečeta najzastupljeniju vrstu čine ovce, a vuna je u ovom slučaju predstavljala jednu od osnovnih sirovina. Ne ulazeći u problematiku ove specifične delatnosti, kao ilustraciju navodimo samo dva primera. To su piramidalni tegovi i vertikalni razboj iz kasnog bronzanog doba koji je rekonstruisan prema rezultatima arheoloških iskopavanja na jednom lokalitetu u severnoj Nemačkoj (Sl. 8). Drugi primer je atička vaza iz VI veka pre n.e. sa poznatom scenom gde žene, ili devojke rade na razboju, što živo odslikava intimnu atmosferu grčkog porodičnog domaćinstva (Sl. 9). Sličnosti su očigledne, a tegovi i ostali pribor, uključujući i razboj, bili su uobičajena pojava na svim većim naseljima gde su se obično devojke i žene bavile tkanjem. Materijal iz Krševice ima brojne analogije sa lokalitetima iz Bugarske i Makedonije, ali se sa sve većim brojem nalaza stiče utisak da pored piramidalnih tegova, koji se sreću na daleko širem mediteranskom prostoru, ovalni tegovi u obliku violine postaju karakteristika severnoegejskih, i posebno tračkih, makedonskih i peonskih oblasti. Tako su dolinama Vardara, Strume i dalje sve do Krševice stizali ljudi i roba, gde se potom izrađivao ne samo tkački pribor, već i daleko brojnija i značajnija lokalna "helenizirana" keramika. O značaju ovog za sada jedinstvenog naselja u dolini Južne Morave, koje je održavalo bliske kontakte sa Egejom, pored drugih nalaza svedoče i razvijene delatnosti poput grnčarstva i tkačkog zanata koji su u IV i početkom III veka pre n.e., u najmanju ruku zadovoljavale osnovne potrebe stanovništva.

The site of Kale at Krševica, with significant remains of a settlement dating to the late Classical and early Hellenistic periods, has yielded, in addition to other finds, more than a thousand loom weights, spindle whorls and spools of which 1038 pieces are typologically classified. This material provides evidence for the craft of weaving in the settlement in the fourth and early third centuries B.C.