Application of Archaeometric Techniques in the Study of Wall Painting on the Example of Fragments of Frescoe Paintings from the Church of St.Nicholas (Crkva svetog Nikole) in Baljevac, Serbia

Abstract

During the archaeological research of the Church of St. Nicholas, in Baljevac, Serbia, fragments of wall paintings were found in Pit no. 1, located in the nave area. The fragments were determined to be from the second phase of the construction of the church (13th century). Several fragments of different and pure tones were selected to examine the composition of the mortar and pigments, as well as the painting technique. Analytical techniques and the results obtained by their use during the examination of the selected fragments are presented in this paper. With a suitable selection of analytical techniques, all the pigments that had been used were identified, the chemical composition of the mortar determined and a parallel made with the materials analysed so far from wall paintings from similar periods. The importance of modern archaeometric tests in modern conservation-restoration practice is highlighted and guidelines for continuing research are presented.

U radu su prikazane analitičke tehnike i rezultati koji su dobijeni njihovim korišćenjem prilikom ispitivanja izabranih fragmenata zidnih slika, pronađenih u Crkvi Sv. Nikole u Baljevcu. Prilikom arheoloških istraživanja crkve, u Jami br. 1, koja se nalazila u prostoru naosa, pronađeni su fragmenti zidnog slikarstva datovani u XIII vek. Odabrano je nekoliko fragmenata različitih i čistih tonova za ispitivanje sastava maltera i pigmenata, kao i tehnike oslikavanja. Analitičke tehnike koje se primenjuju u ispi- tivanju zidnog slikarstva mogu biti nedestruktivne, mikrodestruktivne i destruktivne. Nedestruktivne i mikrodestruktivne analitičke tehnike su poželjne u radu sa arheološkim i muzejskim materijalom. Tehnike koje se primenjuju za analizu bojenih slojeva su raznovrsne, a u ovom radu su korišćene: pEDXRF, FTIR, i Ramanska spektrometrija, kao i OM. Za stručnjake koji se bave zaštitom kulturnog nasleđa najbitnije je da znaju šta pojedine anali- tičke tehnike mogu otkriti. Često nije neophodno primeniti veliki broj različitih tehnika, već imati jasan cilj i izabrati one tehnike koje nam mogu obezbediti potrebne podatke. Da bi rezultati bili što tačniji, važno je odabrati adekvatan uzorak. Poznato je da su uzorci čistih, intenzivnih i debljih slojeva boja daju jasnije razultate nego oni sa la- zurnim slojevima. Kod fragmenata iz Crkve Svetog Nikole u Baljevcu, upotrebom analitičkih tehnika pEDXRF, Ramanska i FTIR spektrometrija, zaključeno je da su pri oslikavanju druge faze crkve korišćeni sle- deći pigmenti: žuti oker, crvena zemlja, cinober, olovno crvena, zelena zemlja, krečno bela i crna od uglja. Malter je po sastavu krečni (kalcijum karbonat) i sadrži agregate istog hemijskog sastava. Kalcijum karbonat je korišćen i za posvetljavanje tona nekih pigmenata, tako što je mešan s njima. Na osnovu poprečnog preseka fragmenata i snimanja pod mikroskopom može se zaključiti da je primenjena fresko tehnika slikanja. Kod dva uzorka plave boje dobijeni su ne- očekivani rezultati. Kod jednog od njih je detektovana zelena zemlja. Kod drugog uzorka, čija je boja označena kao plava, na osnovu dobijenih rezultata zaključeno je da je korišćena crna-ugljenik, koja zbog fresko tehnike i kalcijum karbonata stvara privid plave boje. Crvena boja – od oksida gvožđa je kombinovana sa cinoberom i olovno crvenom bojom. Najbolju analogiju za poređenje sa pigmentima iz sličnog perioda predstavljaju pigmenti korišćeni za oslikavanje manastira Žiča. U ovom manastiru su detektovani skoro isti pigmenti kao na ispitivanim fragmentima, osim lapis lazulija, koji je odsutan na fragmentima crkve u Baljevcu.