Blok-tip vojnog balneuma u Timacum Minus-u

Abstract

Prilikom arheoloških istraživanja u periodu 1975-1980. otkriveni su ostaci rimskog kupatila na oko sto metara severoistočno od kastela. Prema koncepciji prostornog plana objekta, jasno se izdvajaju dva dela - istočni i zapadni. Analizom konstruktivnih elemenata tih delova utvrđeno je da zapadni deo predstavlja stariju fazu a istočni deo mlađu fazu rimskog kupatila. Zapadni deo kupatila podeljen je unutrašnjim poprečnim i podužnim zidom na četiri prostorije koje su opremljene kadama za kupanje. Tri prostorije imale su hipokauste, a u četvrtoj nisu postojale instalacije za grejanje. TA poslednja prostorija imala je funkciju frigidarijuma, dok su preostale tri imale funkciju toplih prostorija (kaldarijuma, tepidarijuma i, izvesno, lakonikuma). Istočni deo kupatila sastoji se od jedne veće prostorije u kojoj nije bilo kada za kupanje ili instalacija za grejanje. U njenim ostacima zatečeno je više fragmenata fresaka, stakla, krovnog pokrivača i izgorelih drvenih konstrukcija. Prema prostornom odnosu između ove prostorije i starijeg zapadnog dela utvrđeno je da je ona morala imati funkciju apoditerijuma. Softverskom analizom unutrašnjeg prostornog sklopa rimskog kupatila ispitivan je uticaj arhitekture na socijalno ponašanje korisnika. Posebno su analizirane vizure, povezanost, vizuelna integracija i mogućnost vizuelnog definisanja najkraćeg direktnog puta pri komuniciranju između pojedinačnih prostorija. Uticaj ovih kategorija na neposrednu fizičku i vizuelnu komunikaciju ukazuje na to da se ovaj objekat u svom zapadnom delu odlikovao niskom vrednošću socijalne povezanosti. Istočni deo rimskog kupatila (apoditerijum) karakteriše veći uticaj na socijalizaciju korisnika. Generalno, stepen integracije pojedinačnih prostora u celinu jako je Mali, što upućuje na to da je i stepen socijalizacije unutar rimskog kupatila na Timacum Minus-u bio veoma nizak. Prostorni odnos između pojedinačnih prostorija u starijem zapadnom delu određuje pripadnost plana prvobitnog rešenja tipu blokovskog sklopa rimskih kupatila. Prema površini koju zauzima, stepenu unutrašnje dekorativnosti i socijalne interakcije koju prostor objekta definiše, rimsko kupatilo u Timacum Minus-u definiše se kao balneum. Prostorna koncepcija ovog rimskog kupatila jedinstvena je na teritoriji Srbije prema specifičnoj sažetosti rešenja blokovskog sklopa. Na tlu jugoistočne Evrope postoji Mali broj sličnih rešenja, u kojima se mogu prepoznati i izvesne razlike u arhitektonskim detaljima. Najveći broj sličnih rešenja blokovskog tipa balneuma registrovan je kod vila rustika na području gornje Rajne i gornjeg Dunava (tj. antičke Germanije Superior i Zapadne Recije).

The remains of a Roman bath are situated northeast of the remains of the Timacum Minus castrum. The discovered building is small in size, with a total area of about 242 m². According to the specific layout of rooms, with a reduced spatial organization of its plan, the building belongs to the reduced block-type of military small baths - balneae. In the territory of Serbia, no military balneae of this type have been discovered so far, which are otherwise common for border areas throughout the Roman Empire. The specific spatial relationship between the individual rooms and the characteristic building forms registered in the building plan indicate that the origin of the architecture of the military balneum in Timacum Minus should be associated with the Roman architecture of the balneae that belong to the villae rusticae in Central Europe.