Neolitski ukrasni predmeti od koštanih sirovina sa lokaliteta Starčevo-grad

Abstract

U radu su analizirani ukrasi od koštanih sirovina sa lokaliteta Starčevo-Grad, jedan segment inače slabo poznate koštane industrije starčevačke kulture. Ukupno dvadeset predmeta uglavnom potiče sa iskopavanja sa početka 20. veka, i čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu i Narodnom muzeju u Pančevu. Od koštanih sirovina zastupljene su ljušture školjki, kosti, rogovi i zubi. Ljušture školjki su najbrojnije i prisutne su dve vrste - spondilus i dentalijum (Spondylus, Dentalium sp.). Od kostiju, uglavnom se koriste kosti krupnih ungulata, verovatno od govečeta, dok se ostale kosti, rogovi i zubi, koriste sporadično. Tehnološki posmatrano, prisutni su predmeti kod kojih je prvobitnom komadu sirovine malo ili nimalo izmenjen oblik, kao i predmeti kod kojih je sirovina dugotrajno obra đi - vana i na kojima je vidljivo veliko ulaganje vremena i velika veština majstora. Od tipova predmeta zastupljeni su privesci, perle, narukvice, kružni diskovi i prstenje, kao neobični predmeti, koji su verovatno služili kao neka vrsta kopče. Među privescima, posebno se izdvaja jedan loptasti privezak sa perforacijom u gornjem delu, izrađen od kosti. Još je nađen jedan oštećeni pravougaoni privezak od korteksa roga, kao i nedovršeni privezak, zub sa započetom perforacijom. Od perli, poznate su samo perle od dentalijum školjki, minimalno ili nimalo promenjenog prirodnog oblika. Od narukvica, nađena su tri fragmentovana primerka od spondilus školjki. Nađen je jedan predmet koji je mogao predstavljati pravi prsten, izrađen od kosti, kao i nekoliko predmeta slične forme, u vidu diska ili kružne pločice sa rupom u sredini, koji, međutim, nisu mogli biti nošeni kao pravo prstenje. Nekoliko je izrađeno od kostiju, tako što su veće duge kosti transverzalno deljene na komade, ali je jedan izrađen od spondilus školjke. Peta grupa predmeta obuhvata dva podtipa. Prvi je podtip kopči u vidu otvorene narukvice. Svi su predmeti fragmentovani, tako da je teško rekonstruisati njihov prvobitni oblik. Svi su izrađeni od većih dugih kostiju, verovatno od govečeta, i imaju pažljivo oblikovane glave i ispolirane površine. Drugi podtip predstavljen je neobičnim predmetom u vidu tankog štapića sa kružnom glavom, od kosti, koji je ne samo pažljivo ispoliran, već ima i intenzivno uglačane površine od upotrebe, što ukazuje da je bio u dugom kontaktu sa mekim materijalima, kao što su tkanina i koža. Ovi su predmeti mogli biti nošeni kao pojedinačni ili kombinovani ukrasni predmeti (deo ogrlice, narukvice i sl.), prišiveni na odeću, ili su imali funkciju kopče ili dugmeta. Izuzev predmeta od spondilusa, ostali su verovatno izrađeni lokalno, čemu u prilog govori i polufabrikat od zuba. Opet izuzev predmeta od spondilusa, forme pokazuju kako bliskoistočne uticaje, tako i određene lokalne specifičnosti, odnosno odlike starčevačke kulture. Simboličko značenje ovih predmeta moglo bi biti vezano za same sirovine od kojih su napravljeni, odnosno, moglo je biti povezano sa belom bojom, ili sa poreklom od živih životinja, što je posebno upadljivo u slučaju predmeta koji su izrađeni isključivo od kostiju krupnih ungulata.

Bone industry, or the manufacture of objects from osseous materials, is less known part of prehistoric technologies. This paper will focus on one segment of the Starčevo culture industry from osseous materials, on objects used for decoration purposes. Total number of twenty pieces from eponymous site of Starčevo - Grad were analyzed from technological point of view - the choice of raw materials, techniques of production, final forms, use and discard. The analysis revealed a varied, but careful selection of raw materials, probably those bearing special significance, and the existence of local production by skillful craftsmen. As to the forms, some influences from Early Neolithic of the Near East and Greece may be observed, but there are also some original forms, characteristic for the Early and Middle Neolithic in the central Balkans and south Pannonia.