Najstariji kulturni horizont sonde XV u Drenovcu

Abstract

Neolitsko nalazište Slatina-Turska česma, u literaturi poznatije kao Drenovac, zauzima površinu od oko 35 hektara sa moćnim kulturnim slojem, koji na pojedinim lokacijama premašuje 6 m dubine. Samo nalazište udaljeno je oko 9 km od Paraćina i pripada grupi neolitskih naselja na desnoj obali reke Morave, od čijeg korita je udaljeno oko 3,5 km. Danas se nalazište proteže sa obe strane autoputa Beograd - Niš, s napomenom da je veći deo nalazišta istočno od trase autoputa. Imajući u vidu sva dosadašnja tumačenja rezultata istraživanja u periodu od 1968. do 1971. godine, u okviru projekta 'Stalna arheološka radionica - srednje Pomoravlje u neolitizaciji jugoistočne Evrope', pristupilo se i revizionim arheološkim iskopavanjima, čiji je cilj bio provera ranijih stratigrafskih zapažanja. U tom smislu, u periodu 2004-2006. god. istraživana je sonda XV dimenzija 6 x 6 m. Zbog moćnosti kulturnog sloja, koji se na ovom delu nalazišta završavao na dubinama od oko 6 m, najstariji sloj nije istražen na celoj osnovi sonde, već samo njen jugoistočni deo, površine 15 m². Najstariji kulturni horizont sonde XV predstavlja jednu zatvorenu celinu, koja je od najstarijih vinčanskih objekata odvojena sa dva sloja naplavine - slojem žutog peska i slojem muljnog taloga u vidu sive glinovite zemlje. Čini ga naizgled kompaktni kulturni sloj masnije zemlje neujednačene debljine od 0,30 m u južnom profilu kvadranta 3 do 1,10-1,20 m u severnom profilu kvadranta 2. Iz ovog podatka jasno se vidi da je gornji nivo ovog sloja bio u izraženom padu po pravcu sever-jug, odnosno da se sloj vidno stanjuje od severnog ka južnom profilu. Donji nivo najstarijeg kulturnog horizonta u vidu sloja tamnosive zemlje, u stvari je ispuna nepravilnog ovalnog oblika, koja predstavlja ostatke jednog stambenog objekta delimično ukopanog u zdravicu. Iznad sloja ispune, odnosno ruševinskog sloja stambenog objekta, sloj zemlje neujednačene debljine znatno je svetliji i pokretnim nalazima siromašniji. O kulturnom karakteru i hronološkom položaju najstarijeg horizonta sonde XV najuverljivije govore pokretni nalazi iz navedenih celina. S jedne strane, imamo sam objekat i njegov ruševinski sloj, gde su pokretni nalazi bili i najbrojniji i kulturno-hronološki najosetljiviji. S druge strane, u sloju iznad ispune imamo situaciju da je gornji nivo ovog sloja skoro sterilan, sa sporadičnim i usitnjenim nalazima keramike, malobrojnim životinjskim kostima i retkim kremenim odbicima. Kada je u pitanju prisustvo nalaza u najstarijem stambenom objektu sonde XV, treba istaći da je materijal uglavnom bio koncentrisan na dnu jame, uz zapadni profil kvadranta 3, i to u plićim udubljenjima, koja najverovatnije predstavljaju naknadne deformacije usled pritiska. Budući da se radi o preliminarnim zapažanjima, za određivanje bliže kulturne pripadnosti nalaza i hronološkog položaja samog objekta najindikativniji su nalazi od pečene zemlje koji se mogu svrstati u tri grupe: keramičko posuđe nalazi opredeljeni kao nakit i tzv. amuleti. Na osnovu rezultata tipoloških analiza pokretnih nalaza može se konstatovati da su sve tri grupe nalaza, a posebno prva i treća, prepoznatiljive u kulturno-hronološkom smislu i da ih bez ikakve rezerve možemo opredeliti u starijeneolitske okvire, tj. rani period razvoja starčevačke kulture, odnosno Proto-Starčevo po D. Srejoviću. Drugi važan zaključak koji se može izvući iz analize pokretnih nalaza i stratigrafije odnosi se na pitanje kontinuiteta života u naselju u Drenovcu. Pokazalo se, naime, da je materijal iz samog objekta i iz sloja iznad ispune kulturno istorodan, s tim što u sloju iznad objekta imamo veoma malo pokretnih nalaza i što su fragemnti keramike jako usitnjeni, pa tako manje hronološki osetljivi. U svakom slučaju, i na sadašnjem stepenu obrađenosti materijala može se konstatovati da među materijalom ne postoji izraženija razlika, odnosno da u okviru najstarijeg kulturnog horizionta sonde XV ne postoje elementi na osnovu kojih bi se izvršila preciznija kulturno-hronološka diferencijacija, tj. nema osnova za definisanje različitih faza razvoja u okviru navedenih stratigrafskih jedinica. Ostaje otvoreno pitanje kako je došlo do formiranja sloja iznad ruševinskog sloja najstarijeg stambenog objekta na tom delu naselja i da li je on, pre prvog dokumentovanog plavljena tog dela naselja, bio ujednačene debljine i na delu naselja zahvaćenom južnom polovinom sonde, tj. kvadrantom 3, odnosno da li je njegov pad ka jugu samo posledica erozije. Međutim, sasvim je izvesno da između našeg starčevačkog i najranijih vinčanskih objekata, u kojima takođe imamo određene elemente starčevačke tradicije, ipak ne postoji kontinuitet, a to znači da ostaje otvoreno i pitanje da li na ovom naselju uopšte postoji karika koja povezuje starijeneolitski starčevački i vinčanski horizont. U svakom slučaju, može se konstatovati da najstariji kulturni horizont sonde XV predstavlja jednu zatvorenu i za kulturno-hronološka razmatranja potpuno pouzdanu celinu.

Re-excavation of a Neolithic site at Slatina - Turska česma in Drenovac near Paraćin started in 2004. Trench XV, with an area of 36 sq. m., was explored between 2004 and 2006. The cultural layer in this trench ended at the depth of approx. 6m, where a pit was noted and defined as a dwelling structure. The back-fill of the pit and the layer immediately above were covered with alluvium, so that the archaeological finds below the alluvium can be considered a closed unit. The results of the preliminary analyses of the stratigraphy and small finds below the alluvium have revealed that the pit had been abandoned before the flooding and that, for a longer period, there was no dwelling structure in that place. The main features of the small finds from the pit itself indicate the earlier Neolithic origin, i.e. the earlier period of the Starčevo culture group.