@article{
author = "Đukić, Ksenija and Vulović, Dragana and Miladinović-Radmilović, Nataša",
year = "2018",
abstract = "Uprkos široko rasprostranjenom mišljenju da je stopa umiranja mladih žena u prošlosti bila usko povezana sa komplikacijama koje mogu nastati tokom trudnoće, a posebno porođaja, iznenađuje činjenica da je veoma Mali broj trudnica konstatovan na nekropolama širom sveta. Čak je i u stručnoj literaturi zabeležen relativno Mali broj takvih slučajeva. Jedini dokaz da je žena trudna jeste samo nalaz fetalnih kostiju u njenoj karlici in situ. Međutim, postoje dve grupe faktora koji mogu direktno da ugroze opstanak fetalnih kostiju. U prvu grupu spadaju faktori na koje arheolozi ne mogu da utiču i to su, npr.: hemijski sastav zemlje, tj. kiselost tla, aktivnost mikroorganizama u samoj zemli, prisustvo vode i temperatura zemljišta; prirodna otpornost različitih grupa kostiju na destrukciju (kosti fetusa, dečjih individua i starijih osoba podložnije su propadanju); pogrebna praksa, odnosno intenzitet sahranjivanja (čest je slučaj, kao i ovde u Omoljici, da se na nekropolama pored crkvenih objekata naiđe na visok intenzitet sahranjivanja, tj. na ukopavanje novih u stara groblja, sl. 1 i 2), kao i to da li su rake bile obeležene ili ne, da li postoje grobne konstrukcije ili ne, da li su posle porođaja sa smrtnim ishodom majka i dete zajedno sahranjeni, da li su pokojnici mumificirani itd. Druga grupa faktora odnosi se na samo iskopavanje i na tehnike koje arheolozi mogu manje ili više da kontrolišu. Prilikom iskopavanja i podizanja skeletnih ostataka iz zemlje može doći do mehaničkog oštećenja skeleta i do "neprepoznavanja" fragmentovanih delova u zemlji (kosti fetusa, ukoliko su ruke pokojnice bile prekrštene na stomaku, mogu biti pomešane sa kostima šaka). Činjenica je da trudnoća sama po sebi, iako je fiziološko stanje, ipak nosi rizike koji mogu dovesti do fatalnog ishoda kako za majku, tako i za dete. Najvulnerabilniji momenat koji može rezultirati smrću majke jeste sam porođaj. U porođajne faktore u modernoj medicinskoj literaturi ubrajaju se porođajni put, plod kao porođajni objekt i porođajne snage (materične kontrakcije i naponi). Pod normalnim porođajem podrazumeva se porođaj između 38. i 42. gestacijske nedelje, obavljen prirodnim porođajnim putem, uz dejstvo prirodnih porođajnih snaga, a u slučaju jednoplodne trudnoće kada plod prednjači glavom. Do komplikacija može doći usled dejstva najrazličitijih okolnosti koje ugrožavaju bilo koji od navedenih porođajnih faktora. Takođe, na tok samog porođaja, ali i na smrtnost, mogu značajno uticati i zdravstveno stanje majke, slučajne traumatske nesreće, namerno izvršeno nasilje itd. Kod arheoloških populacija je rizik da se porođaj ne završi uspešno bio svakako veći nego kod savremenih. U antropološkoj literaturi, infekcije se navode kao najčešći identifikovan uzročnik koji može dovesti do komplikacija. Naravno, ne bi trebalo svaki slučaj umrle trudnice povezivati sa problemima koji su u vezi samo i direktno sa trudnoćom. Osteološki dokazi koji ukazuju na smrtni ishod majke i deteta tokom trudnoće takođe su retki, a čini se da i oni u potpunosti ne oslikavaju pravu sliku učestalosti umiranja tokom trudnoće ili porođaja. Dokazi na osnovu kojih možemo razmatrati da li je trudnica preminula tokom porođaja jesu utvrđivanje starosti fetusa, ispitivanje položaja koji je fetus zauzeo u karlici in situ i da li je pronađen u porođajnom kanalu. U paleodemografskim istraživanjima, stopa smrtnosti trudnica jeste važan pokazatelj napretka stanovništva. Smrtnost trudnica smatra se adekvatnim kriterijumom za ispitivanje socijalnih i sanitarnih uslova zajednice, osetlivim parametrom zdravstvene zaštite i pokazateljem veština koje poseduju babice ili lekari. Kada je reč o slučaju žene otkrivene na srednjovekovnoj nekropoli (XII-XIII vek) u grobu br. 13 na lokalitetu "Preko Slatine" u Omoljici (karta 1), antropološka analiza je pokazala da je u trenutku smrti sahranjena ženska individua bila stara 25-30 godina (najverovatnije oko 28 godina), i da je bila u poodmakloj trudnoći (sl. 1-4; tabele 1-4). Takođe, na osnovu paleopatoloških i dentalnih analiza, mogli smo da vidimo da zdravstveno stanje te žene nije bilo u potpunosti zadovoljavajuće (zaživotan gubitak nekoliko zuba, veoma izražena parodontopatija, pojava periapikalne cistične šupljine, cribrae fem orae na anteriornoj strani vrata levog femura). Na osnovu izuzetno izraženih enteza vidljivih na mestima mišićnih pripoja na klavikulama, humerusima i femurima, stiče se utisak da se bavila i teškim fizičkim poslovima. Ako se imaju u vidu arheološki nalazi, lokacija i vremensko trajanje ove nekropole, može se zaključiti da je sahranjena osoba verovatno pripadala ruralnoj zajednici. Pojava čučećih faseta na njenim tibijama može ukazivati na obavljanje kućnih poslova, na brigu oko dece, čišćenje kuće i okućnice, loženje vatre i održavanje ognjišta, pripremu jela, muženje životinja, kuvanje, predenje, tkanje itd., dakle, obavljanje različitih poslova koji često zahtevaju pognut, zgrčen, odnosno čučeći položaj. Na prvi pogled, kosti fetusa, in situ, deluju prilično dislocirane i haotično raspoređene u predelu karlice ove žene (sl. 1 i 3). Međutim, ukoliko se pažljivo pogleda, uočava se da su kosti lobanje i delovi mandibule fetusa jasno grupisane u predelu aurikularne površine i fossae iliacae leve karlične kosti (sl. 3), da su kosti grudnog koša koncentrisane u centralnom delu male karlice, a očuvane kosti donjih ekstremiteta u nivou pubične simfize desne karlične kosti. Budući da je starost fetusa procenjena na oko 9 meseci trudnoće, ovakav položaj fetusa u karlici majke mogao bi da ukaže na to da je beba bila u karličnom položaju neposredno pre porođaja i tokom njega. U savremenoj medicinskoj praksi, pod karličnim položajem ploda podrazumeva se uzdužni položaj fetusa sa prednjačećom karlicom. TA vrsta položaja sreće se kod 3-4% svih monofetalnih porođaja. Karlični položaj bebe i danas može značajno zakomplikovati tok porođaja. Takvi porođaji su obično praćeni visokim prenatalnim mortalitetom i morbiditetom. Od presudnog je značaja pravovremeno reagovanje iskusnog akušera. Poznavanje porođajnih komplikacija u medicinskoj praksi u srednjem veku bilo je svakako prisutno. Moguće je da je u svakoj zajednici postojala barem jedna osoba koja je posedovala akušerske veštine. Međutim, budući da je takav porođaj i danas porođaj s visokim rizikom, mala je verovatnoća da su tadašnji lekari mogli u toj situaciji da odreaguju na pravi način. Na kraju, zdravstveno stanje i teški fizički poslovi mogli su da doprinesu određenim problemima u trudnoći, međutim, na osnovu starosti fetusa (oko 9 meseci in utero), kao i njegovog položaja i mesta u karlici moglo bi se s velikom verovatnoćom tvrditi da je ovde reč upravo o porođaju sa smrtnim ishodom i po majku i po bebu., The paper presents the case of the pregnant woman discovered at the medieval necropolis of "Preko Slatine" in Omoljica, a village near Pančevo. The necropolis is dated to the period of the 12th-13th century AD. It deals with a woman aged 25-30 (probably around 28 years old) in the advanced stages of pregnancy, discovered in grave No. 13. This paper presents the possible conditions that led to the death of this woman, but also the problems faced by anthropologists when they attempt to resolve individual cases like this. In paleodemographic research, the mortality rate of pregnant woman is an important element of a population's progress. Pregnant woman mortality is considered an adequate criterion for the social and sanitation conditions of a community and a sensitive indicator of health care and, sometimes, the skill level possessed by midwives or doctors.",
publisher = "Arheološki institut, Beograd",
journal = "Starinar",
title = "Slučaj trudnice sa srednjovekovnog lokaliteta "Preko Slatine" u Omoljici, The case of the pregnant woman from the medieval site of "Preko Slatine" in Omoljica",
pages = "196-183",
number = "68",
doi = "10.2298/STA1767183D"
}
